Gönülsüz/zorla tedavi etme veya hastaneye yatırma özellikle psikiyatrik bozukluğu olan hastalarda sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Hastanın zorla tedavi edilmesine yönelik gerekçe, hastaların hastalığı ve tedaviye gereksinimi olduğunu kabul etmemelerine bağlı olarak aydınlatılmış onam veremeyecek durumda olmalarına dayandırılmaktadır. Buna bağlı olarak psikiyatrik bozukluğu olan hastaların tedaviyi ret kararları dikkate alınmamakta hatta hastalar gönülsüz olarak vekil onamıyla hastaneye yatırılmaktadır. Hastanın istemsiz tedavi edilmesi haklarına ve dokunulmazlıklarına bir müdahale olması nedeniyle sağlık çalışanlarının bir takım etik ikilem ve hukuki sorun yaşamalarına neden olabilmektedir. Gelişmiş ülkelerde kabul edilen sağlık politikaları, ruh sağlığı yasaları ve meslek etik kodları gibi düzenlemeler, psikiyatrik bozukluğu olan hastaların gönülsüz olarak zorla hastaneye yatırılmaları ve aydınlatılmış onam alınmadan tedavi edilmeleri konusundaki etik sorunların çözümünde yol gösterici olmuştur. Zorla tedavi etmeye yönelik düzenlemelerin temelde iki ana görüşe dayandığı belirtilmektedir. İki görüşte de hastada psikiyatrik bozukluk tanısı şart koşulmakta; ilk görüş tehlikeliliğin varlığına veya olasılığına, ikincisi tedavi gereksinimine odaklanmaktadır. Türkiye'de kapsamlı bir ruh sağlığı yasasına ve diğer yol göstericilerine gereksinim duyulmakla birlikte Türkiye Psikiyatri Derneği tarafından hazırlanan Ruh Sağlığı Yasası Taslağı henüz kabul edilmemiş, dolayısıyla psikiyatrik bozukluğu olan hastaların hakları ve meslek etiği kodları da uygulamaya aktarılamamıştır. Bu nedenle sağlık ekibi hasta tedaviyi reddettiğinde veya hastaneye yatmak istemediğinde yapılacaklarla ilgili karar vermede güçlük yaşayabilmektedirler. Bu derleme yazıda farklı ülkelerde psikiyatrik bozukluğu olan hastaların zorla veya gönülsüz olarak tedavi edilmelerine ilişkin koşullar ve ülkemizde bu konuya ilişkin gelişmeler anlatılacaktır.

Involuntary/compulsory treatment or hospitalization is a situation often encountered in patients with psychiatric disorders. The reason for compulsory treatment is justified on the grounds that patients are not in a position to accept their illness or the need for treatment; thus, they cannot provide informed consent. As a result, refusal of treatment by patients with psychiatric disorders is not taken into consideration, and they are even admitted to the hospital unwillingly by surrogate consent. Since involuntary treatment of patients is an infringement of their rights and privacy, health workers may face both ethical dilemmas and legal issues. Health policies, mental health laws and professional ethics codes in developed countries have been instrumental in resolving ethical problems that arise because of compulsory hospitalization and treatment of patients with psychiatric disorders without their informed consent. Regulations regarding compulsory treatment are based on two main opinions. In both, a diagnosis of a psychiatric disorder is required. The first focuses on the presence or the possibility of a dangerous situation, while the second opinion is based on the need for treatment. In Turkey, a comprehensive mental health law and other guiding regulations are needed. The draft of the Mental Health Law prepared by the Turkish Psychiatric Association has not yet been accepted. Consequently, rights of patients with psychiatric disorders as well as professional ethics codes have not yet been put into practice. Thus, the health team may face difficulties in deciding a course of action when patients refuse treatment or do not want to be hospitalized. In this report, we review the conditions of compulsory or involuntary treatment of patients with psychiatric disorders in different countries, together with the recent developments in our country.