Türk Psikoloji Yazylary; 2019;22(44):52-76
“Erkek” Olmak ya da Olmamak: Sosyal Psikolojik AçıdanErkeksilik/Erkeklik Çalışmaları
N Sakallı, B Türkoğlu
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Bu makalenin amacı yazında erkeksilik, erkeklik ve erkeklik stresi adı altında yapılan araştırmaları kalıpyargılar, tutumlar ve ayrımcılık ana başlıkları altında sosyal psikolojik açıdan sunmaktır. Bu bağlamda, ilk olarak, toplumsal
cinsiyet kalıpyargıları çerçevesinde erkeksilik ve erkeksi kalıpyargılar hakkındaki çalışmalara yer verilmiştir. İkinci
olarak, tutum seviyesinde ele alınan erkeklik ve erkeklik ideolojisi konusundaki çalışmalar, özellikle uluslararası yazında erkeksilik/erkeklikle ilgili tutumları farklı yaklaşımlarla ölçen ölçekler, bağlamında sunulmuştur. Ayrıca, erkeklik
rollerine ve normlarına uy(a)mamanın yarattığı çelişki, stres ve gerginlik konusundaki ölçek çalışmalarına da değinilmiştir. Yazındaki bu tür korelasyonel çalışmalar, nitel çalışmalar ve ölçek geliştirme çalışmalarının yanı sıra erkeklik
kavramını deneysel çalışmalarla test eden kırılgan erkeklik kuramı da sunulmuştur. Üçüncü olarak, erkekliğin, hem
birey olarak erkeklere hem de diğerlerine verdiği zararlar ayrımcılık kapsamında bir araya toplanmıştır. Son olarak,
Türkiye yazınında, özellikle sosyal psikoloji çalışmalarına odaklanılarak, erkeklik konusunu farklı bakış açılarıyla ele
alan çalışmalar sunulmuş ve gelecek çalışmalar için önerilere yer verilmiştir. Ele alınan araştırmalara göre, betimsel
erkeksi kalıpyargılar bir taraftan bilişsel kolaylıklar sunarken diğer yandan özellikle buyurgan ve yasaklayıcı kalıpyargılara uymayanlar cezalandırılmaktadır. Ayrıca, statü, kadınsılıktan uzak durma, sertlik, başarılı olma, duygularını
saklama vb. gibi normatif özelliklerle ölçülen erkeklik normları, erkekler üzerinde bireysel baskılar ve problemler yaratmakta; erkekliklerine tehdit algıladıklarında (örn., kadınsı olduklarının belirtilmesi durumunda) erkekler kendilerine
veya diğerlerine (örn., kadınlar ve geyler) zararlı olabilecek riskli davranışlar, şiddet ve öfke göstermektedirler. Tüm
bu çalışmalar, erkek olmanın inşasındaki dinamikleri ve olumsuz toplumsal ve bireysel sonuçları açıklar niteliktedir.
To Be or Not to Be “Man”: Masculinity/Manhood Studies fromSocial Psychological Perspective
The purpose of the current review is to present studies on masculinity, manhood, and masculine gender role stress under
the main subtitles of gender stereotypes, attitudes, and discrimination from social psychological perspectives. First of
all, from gender stereotype perspective, studies on masculinity and gender role stereotypes are presented. Secondly,
masculine ideologies which have been examined at the attitudes and attitude measurement level, especially attitude
scales measuring male role, masculine ideology or men are covered. Further, the scales about gender role stress are included. Then, precarious manhood theory, which tests manhood issues with experimental method, is explained. Thirdly,
reflecting discrimination, destructive outputs of masculinity and manhood on men and others (such as women and gay
men) are presented. Lastly, studies, especially social psychological research, on masculinity and manhood conducted in
Turkey are introduced, and some future suggestions are given. According to the studies, prescriptive and proscriptive
stereotypes have some backlash effect for those who transgress them while descriptive masculine stereotypes serve cognitive functions. Also, masculine norms and masculinity ideology which reflect the importance of status, antifemininity,
toughness, non-emotionality, and achievement etc. create some individual and interpersonal problems. Men who feel that
their masculinities are threatened may present risky, violent and aggressive behaviors towards themselves and others. All
these studies show that the construction of masculinity/manhood may create some societal problems.