Giriş Phubbing, İngilizce phone ve snubbing kelimelerinden oluşan, bireyin sosyal ortamlarda iletişim halindeyken dikkatini akıllı telefona vermesi ve çevresi ile iletişim kurmaması olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifade ile phubbing bağımlılığı olan bireyler, sosyal ortamlarda çevresindeki insanlarla iletişim kurmak yerine akıllı telefonları ile sanal dünyada vakit geçirmeyi seçmektedirler. Hatta bu phubbing davranışları bireylerin çevreleri ile olan ilişkilerini koparabilmektedir. Bu araştırmada bireylerin sosyal ortamlarda akıllı telefonlarını kötüye kullanımın davranışlarını çok boyutlu bir şekilde değerlendiren bir ölçme aracı olan Genel Phubbing Ölçeği’nin Türk kültürüne uyarlanması amaçlanmıştır. Ayrıca üniversite öğrencilerinin phubbing düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmiştir. Yöntem Araştırmanın çalışma grubunu Ondokuz Mayıs Üniversitesinde öğrenim gören 239 kadın ve 88 erkek olmak üzere toplam 327 üniversite öğrencisi oluşturmaktadır. Veri Toplama Araçları Araştırma verilerinin toplanmasında Kişisel Bilgi Formu, Akıllı Telefon Bağımlılığı Ölçeği- Kısa Formu (ATBÖ-KSF), Sosyal Ortamlarda Gelişmeleri Kaçırma Korkusu Ölçeği (SGKÖ), Kısa Can Sıkıntısı Eğilimi Ölçeği (KCSÖ) ve Genel Phubbing Ölçeği (GPÖ) uygulanmıştır. İşlem Araştırma sekiz aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada orijinal ölçek birbirinden bağımsız 4 kişi tarafından Türkçeye çevrilmiştir. İkinci aşamada çeviri grubu tarafından yapılan çeviriler dil ve anlam açısından karşılaştırılmıştır. Üçüncü aşamada Türkçeye çevirisi yapılmış olan test her iki dilde de uzman birbirinden bağımsız 4 kişi tarafından ölçeğin orijinal diline çevrilmiştir. Dördüncü aşamada orijinal teste ilişkin Türkçeye çeviri süreci tamamlandıktan sonra dil geçerliğini incelemek için, Türkçeye çevrilen test, Türkçe gramer ve anlaşılabilirlik açısından bir Türk dili uzmanına inceletilmiş ve gerekli düzenlemeler yapılarak orijinal testin formatına göre biçimlendirilmiştir. Beşinci aşamada dil geçerliği için her iki dili de bilen 30 kişilik bir gruba önce orijinal dildeki test daha sonra Türkçeye çevrilmiş test uygulanmıştır. Altıncı aşamada dil geçerliği için korelasyon analizi yapılmıştır. İki uygulama arasındaki korelasyon r=0,96 (p<0,001) olarak hesaplanmış ve iki formun anlamsal açıdan eşdeğer olduğu düşünülmüştür. Yedinci aşamada Türkçeye çevirisi yapılan teste son şekli verilmiştir. Sekizinci aşamada Türkçe testin geçerlik ve güvenirlik analizleri yapılmıştır. Verilerin Analizi Araştırma kapsamında Genel Phubbing Ölçeği’nin yapı geçerliğinin incelemek için doğrulayıcı faktör analizi (DFA) kullanılmıştır. Ölçüt geçerliği için kullanılan ölçekler Genel Phubbing Ölçeği’nden alınan puanlarla arasındaki ilişki Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon (r) analizi ile test edilmiştir. Genel Phubbing Ölçeği’nin Türkçe formunun ayırt edici geçerliğini test etmek için %27’lik alt-üst grup puan ortalamaları farkının anlamlı olup olmadığı bağımsız gruplar t-testi incelenmiştir. Ayrıca iç güvenirlik analiz için Chronbach’s Alpha iç tutarlılık katsayısı hesaplanmıştır. Çalışmanın diğer aşamasında ise ölçeklerden elde edilen verilerin değerlendirilmesinde t testi, tek yönlü ANOVA testi, Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon (r) analizi ve aşamalı doğrusal regresyon analizi uygulanmıştır. Bulgular Çalışmada ölçeğin yapı geçerliği ilk olarak birinci düzey doğrulayıcı faktör analizi ile test edilmiştir. Yapılan birinci düzey doğrulayıcı faktör analiz sonucunda elde edilen uyum indeksleri x2 /df=2,47, GFI=0,92, IFI=0,92, CFI=0,95, NFI=0,92 AFGI=0,89, TLI=0,94 ve RMSEA=0,067 olarak hesaplanmış ve ölçeğin kabul edilebilir düzeyde uyum sağladığı görülmüştür. Bu çalışmanın ardından örtük yapının doğrulanıp doğrulanmadığını test etmek için ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. İkinci düzey doğrulayıcı faktör analizi sonucunda x2 /df=2,61, GFI=0,92, IFI=0,95, CFI=0,95, NFI=0,92 AFGI=0,89, TLI=0,93 ve RMSEA=0,070 olarak hesaplanmış ve ölçeğin ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarının kabul edilebilir düzeyde uyum sağladığı görülmüştür. Çalışmada ölçüt bağlantı geçerliği için Genel Phubbing Ölçeği ile Akıllı Telefon Bağımlığı Ölçeği-Kısa Formu, Sosyal Ortamlarda Gelişmeleri Kaçırma Korkusu Ölçeği ve Kısa Can Sıkıntısı Eğilimi Ölçeği kullanılmıştır. Ölçme araçları arasındaki ilişki Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon (r) analizi ile incelenmiş ve alınan puanlar arasında anlamlı düzeyde pozitif yönde ilişkili olduğu bulunmuştur. Genel Phubbing Ölçeği’nin iç ölçüte dayalı geçerliğini ve ayırt edici bir ölçme aracı olup olmadığını test etmek için yapılan %27’lik alt grup ve üst grup puan ortalamaları ile ilgili iki örneklemli bağımsız t-testi yapılmıştır (x̄ alt=24,46, x̄ üst=59,84; t=-30,67; p<0,001). Genel Phubbing Ölçeği’nin güvenirlik analizi için 327 üniversite öğrencisinden toplanan veriler üzerinden hesaplanan Chronbach Alfa iç tutarlık katsayısı 0,89, Nomofobi alt boyutu için 0,87, Kişiler arası çatışma alt boyutu için 0,81, Kişisel izolasyon alt boyutu için 0,86 ve Problem kabulü alt boyutu için 0,66 olarak hesaplanmıştır. Ayrıca ölçüt geçerliği için kullanılan ölçme araçları için 171 üniversite öğrencisinden toplanan veriler üzerinden Chronbach Alfa iç tutarlık katsayısı hesaplanmış, sonuç olarak Akıllı Telefon Bağımlığı Ölçeği-Kısa Formu için 0,91, Sosyal Ortamlarda Gelişmeleri Kaçırma Korkusu Ölçeği için 0,88 ve Kısa Can Sıkıntısı Eğilimi Ölçeği Kısa Formu için ise 0,87 olarak bulunmuştur. Araştırmada Genel Phubbing Ölçeği’nden elde edilen puanların akıllı telefona sahip olma süresi, cep telefonunda bunan internet paketi miktarı, günlük internette kalma süresi, telefonda internet kullanma süresi ile arasındaki ilişki Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon (r) analizi ile incelenmiş ve GPÖ ile günlük olarak internette geçirilen süre ile r=0,20 (p<0,01), internet paketi miktarı ile r=0,13 (p<0,05) ve telefondan internete bağlanma süresi ile r=0,20 (p<0,01) ile arasında düşük düzeyde pozitif yönde anlamlı ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca akıllı telefon bağımlılık ölçeğinden elde edilen puanlar ile günlük olarak internette geçirilen süre ile r=0,23 (p<0,01) ve telefondan internete bağlanma süresi ile r=0,23 (p<0,01) arasında düşük düzeyde pozitif yönde anlamlı ilişkinin var olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Genel Phubbing Ölçeği puan ortalamalarının cinsiyete ve sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılaşmadığı, ancak GPÖ’den alınan puanlarının ek internet paketi alma sıklığına göre istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde farklılaştığı belirlenmiştir. Akıllı telefon bağımlılığının, sosyal gelişmeleri kaçırma korkusunun ve can sıkıntısı eğiliminin phubbing bağımlılığı üzerinde anlamlı birer yordayıcı olup olmadığını incelemek için yapılan aşamalı çoklu doğrusal regresyon analizinde birinci adımda eşitliğe girilen can sıkıntısı değişkeninin phubbing bağımlılığını anlamlı bir şekilde yordadığı (F325.1=93,06; p<0,001), can sıkıntısı değişkeninin phubbing bağımlılık davranışlarına ilişkin varyasın %22’sini açıkladığı görülmüştür. İkinci adımda eşitliğe sosyal gelişmeleri kaçırma korkusu değişkeni eklenmiş ve bu değişkenin phubbing bağımlılığını anlamlı bir şekilde yordadığı (F324.2= 87,40; p<0,001) ve can sıkıntısı değişkenin toplam varyansa katkısı sabit tutulduğunda sosyal gelişmeleri kaçırma korkusu değişkeninin phubbing bağımlılığına ilişkin varyansın %13’nü açıkladığı görülmüştür. Daha sonra üçüncü adımda eşitliğe akıllı telefon bağımlığı değişkeni eklenmiş ve bu değişkenin phubbing bağımlılığını anlamlı bir şekilde yordadığı görülmüştür (F323.3=216,23; p<0,001). Tartışma GPÖ Türkçe formunun yapı geçerliği için yapılan analizler sonucu orijinal formundan yapının Türk örnekleminde de doğrulandığı sonucuna ulaşılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizindeki uyum indekslerinin (x2 /df<3; TLI, GFI, CFI ve NFI >0,90, AFGI >0,85 ve RMSEA <0,08) kabul edilebilir sınırlar içeresinde olduğu görülmüştür. Yüzde 27’lik alt ve üst grup puanları arasındaki farkın anlamlı olup olmadığı anlamak için iki örneklemli bağımsız t testi ile yapılmış ve elde edilen sonuca göre ölçme aracının ayırt edici bir ölçme aracı olduğu düşünülmektedir. Bu sonuçlar GPÖ Türkçe formunun yapı geçerliğinin sağlandığına işaret etmektedir. Ölçüt geçerliği için phubbing bağımlılık düzeyi ile akıllı telefon bağımlılığı, Sosyal Gelişmeleri Kaçırma Korkusu ve Kısa Can Sıkıntısı Eğilimi Ölçeği kullanılmış ve yapılan korelasyon analizi sonucunda phubbing bağımlılığı ile akıllı telefon bağımlılığı arasından pozitif yönde anlamlı ilişkili bulunmuştur. Araştırmanın orijinal formunun geliştirilmesi sırasında da phubbing bağımlılığı ile akıllı telefon bağımlılığı arasında pozitif yönde ilişki bulunmuştur. Bu çalışmanın haricinde alan yazında phubbing bağımlılık düzeyi ile akıllı telefon bağımlılığı arasındaki pozitif yönde ilişkiyi rapor eden çalışmalar bulunmaktadır. Genel Phubbing Ölçeği’nin güvenirlik analizi için Chronbach Alfa iç tutarlık katsayısı hesaplanmış ve sonuç olarak ölçeğin toplam puanı için a=0,89, Nomofobi alt boyutu için a=0,87, Kişiler arası çatışma alt boyutu için a=0,81, Kişisel izolasyon alt boyutu için a=0,86 ve Problem kabulü alt boyutu için a=0,66 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuçlar ölçme aracının güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir. Çalışmada üniversite öğrencilerinin phubbing düzeyleri ile günlük internet kullanım süresi, akıllı telefonunda bulunan internet paketi miktarı ve telefonda internet kullanma süresi arasında anlamlı olarak pozitif yönde ilişki bulunmuştur. Üniversite öğrencilerinin ek internet paketi alma sıklıkları (hiçbir zaman, ara sıra, çoğunlukla, sık sık, her zaman) ile phubbing düzeyleri arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığını anlamak için yapılan ANOVA sonucunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşma elde edilmiştir. Farklılaşmaya hangi grupların katkı sağladığını anlamak için çoklu karşılaştırma testlerinden Tukey testi yapılmıştır. Elde edilen sonuca göre katılıcımalardan ek internet paketi ara sıra alırım, sık sık alırım ve çoğunlukla alırım diyen katılımcı gruplarının hiçbir zaman almam diyen katılımcı grubuna göre phubbing düzeylerinin anlamlı olarak yüksek olduğu sonucu elde edilmiştir. Literatürde çeşitli çalışmaların sonuçları bu araştırma bulgusunu destekler niteliktedir. Ayrıca ölçüt geçerliği için phubbing bağımlılık düzeyi ile can sıkıntısı eğilimi düzeyi arasındaki ilişki incelemiş ve bu iki değişken arasından pozitif yönde anlamlı ilişki bulunmuştur. Literatürde bu bulguyu destekler nitelikte araştırmalara rastlanmıştır. Çalışmada akıllı telefon bağımlılığının, sosyal gelişmeleri kaçırma korkusunun ve can sıkıntısı eğiliminin phubbing bağımlılığı üzerinde anlamlı birer yordayıcı olup olmadığını incelemek için hiyerarşik regresyon analizi yapılmıştır. Üç adımda da faklı sonuçlar elde edilmiştir. Sırasıyla modele eklenen can sıkıntısı eğilimi ve sosyal gelişmeleri kaçırma korkusu phubbing bağımlılığını anlamlı bir şekilde yordamıştır. Diğer bir ifade ile can sıkıntısı eğilimi ve sosyal gelişmeleri kaçırma korkusu yüksek olan bireylerin phubbing düzeyleri yükselmektedir. Eşitliğe üçüncü adımda girilen akıllı telefon bağımlılığı değişkeni varyansa %67 oranında katkı sağlamış, birinci ve ikinci adımda anlamlı katkı sağlayan can sıkıntısı eğilimi ve sosyal gelişmeleri kaçırma korkusu değişkenlerinin modele katkıları anlamsız hale gelmiştir. Bu sonuca göre akıllı telefon bağımlılığı değişkeni phubbing bağımlılığı üzerinde çok güçlü bir açıklama etkisine sahip olduğu söylenebilir. Sonuç olarak geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan Genel Phubbing Ölçeği’nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca phubbing bağımlılığı üzerinde en çok akıllı telefon bağımlılığının etkili olduğu sonucu elde edilmiştir.

This study aimed to adapt the Generic Phubbing Scale (GPS) to Turkish culture and to examine the phubbing levels of university students concerning various variables. Acceptable goodness-of-fit indices were found in the first-order confirmatory factor analysis (x2/df=2.47, GFI=0.92, IFI=0.92, CFI=0.95, NFI=0.92 AGFI=0.89, TLI=0.94, and RMSEA=0.067) and the second-order confirmatory factor analysis (x2/df=2.61, GFI=0.92, IFI=0.95, CFI=0.95, NFI=0.92 AGFI=0.89, TLI=0.93, and RMSEA=0.070) performed to test the construct validity of the GPS. Later, the significance of the upper and lower 27% groups was analyzed using an independent t-test. The analysis results showed that the scale has the power to measure the desired characteristics. Chronbach’s alpha internal consistency coefficient was found to be a=89. The study examined university students’ phubbing levels in terms of various variables and performed a hierarchical regression analysis to explore whether the variables of smartphone addiction, fear of missing out, and boredom proneness were predictive variables for university students’ phubbing addiction levels. According to the results, these three variables were found to be significant predictor variables for the phubbing levels of university students.