Türk Psikoloji Yazıları; 2010;13(25):29-38
İnsanlarda Özgeci İşbirliğinin Psikolojik ve Beyinsel Temelleri
Ş Güney, HG Bahçekapılı
Doğuş Üniversitesi, Ankara
İnsanlarda görülen işbirliği klasik evrimsel modeller açısından da, klasik ekonomik modeller açısından da
açıklanması güç bir bilmece olarak karşımıza çıkmaktadır. Son yıllarda ekonomik oyunların deneysel prosedür
olarak kullanıldığı çalışmalarda insanların akrabaları olmayan kişilerle, anonim ve tek seferlik etkileşimlerinde
özgeci işbirliğine (altruistic cooperation) giriştikleri, yani kişisel çıkar peşinde koşma dürtüsüyle açıklanamayacak
davranışlar sergiledikleri gösterilmiştir. Burada açıklanması gereken insana özgü olduğu düşünülen özgeci işbirliğini
ortaya çıkaran psikolojik, beyinsel ve evrimsel mekanizmaların ne olduğudur. Özgeci işbirliğinin altında yatan iki
önemli psikolojik mekanizmanın “adalet duygusu” (sense of fairness) ve “güven” (trust) olduğu düşünülmektedir.
Adalet duygusunun incelenmesinde genellikle Ültimatom oyunu kullanılmaktadır. Ültimatom oyunundaki davranışsal
bulgulara bakıldığında insanların adil davranışları ödüllendirdiği ve adil olmayan davranışları cezalandırdığı
görülürken, beyinsel düzeydeki bulgular insanların bu tür ödüllendirmeden ve cezalandırmadan haz aldığını
göstermektedir. Güven duygusunun incelendiği ekonomik oyun ise Güven oyunudur. Sosyal yakınlaşmayı arttıran
bir nöropeptidin kullanılmasıyla güvenme davranışının artması ve insanların güvenlerini suistimal edenlerin
cezalandırılmasından haz aldığının görülmesi ise Güven oyununun oynatıldığı durumlarda elde edilen beyinsel
bulgulardır. Bu bulgular insanların ekonomik işbirliği içeren ortamlarda ekonomik tercihler yanında sosyal tercihleri
de göz önüne aldıkları ve bu davranışlarının arkasında adalet duygusu ve güven duygusu diyebileceğimiz
özel psikolojik mekanizmalar olduğu fi krini destekler niteliktedir. Literatürde özgeci işbirliğini ortaya çıkaran
evrimsel mekanizmanın ne olduğu konusunda grup seçilimi ve bireysel seçilim savunucuları arasındaki tartışmalar
sürmektedir.
Psychological and Neural Bases ofAltruistic Cooperation in Humans
Cooperation in humans is a puzzle from the perspective of classical economic and evolutionary models. In recent
years, laboratory experiments using economic games have revealed that humans show altruistic cooperation
towards non-kin in anonymous one-shot encounters. What needs to be explained are the psychological, neural
and evolutionary mechanisms that give rise to altruistic cooperation that is thought to be uniquely human. Two
psychological mechanisms proposed to explain altruistic behaviour are sense of fairness and trust. Sense of fairness
is usually investigated by using the Ultimatum game. Behavioural fi ndings in the Ultimatum game show that humans
reward behaviours that conform to fairness norms and that they punish behaviours that violate fairness norms, even
it is not in their self-interest to do so. Activation of reward centres in the brain during such behaviour suggests that
they get pleasure from doing so. Trust is investigated by using the Trust game. Behavioural fi ndings in the Trust
game show that humans make generous offers at fi rst and they punish their partner if their trust is violated. At the
neural level, it has been shown that administration of a neuropeptide that promotes social attachment increases
trusting behaviour and that punishing violations of trust activates reward centres in the brain. These fi ndings suggest
that in economic exchange situations, humans take into account social, as well as economic, preferences, and that
such behaviour is underpinned by special psychological mechanisms. Debate continues between proponents of
individual selection and group selection as to how best to explain the evolutionary basis of altruistic cooperation.