Geçmişten günümüze Alzheimer Hastalığının hikâyesi,
bilim dünyasındaki gelişmelerin doğrultusunda,
arada
en az 70 yılı bulan bir büyük unutkanlık ve ilgisizlik
döneminin ardından yaşanan hızlı gelişmelerle
bir asırlık bir hikâyedir.
Yirminci yüzyılın hemen başlarında Alois Alzheimer
tarafından belirgin ve spesifik patolojik bulgular eşliğinde
tanımlanan hastalık, 1970'lerin sonuna kadar
nöroloji kitaplarında bu patolojik bulguların tekrarlandığı
kısa paragraflar, psikiyatri kitaplarında ise hastaların
tavır ve davranışlarının anlatıldığı gözlemler biçiminde
yer alır. Bu uzun süre içinde hastalıkla ilgili
hiçbir yeni sözün söylenmediğini, birkaç basma kalıp
söz dışında hastalığın nöroloji eğitiminde yer almadığını
ve hastalıkla ilgili toplumsal ilginin oluşmadığını
söyleyebiliriz.
Bu uzun süreli uyku döneminin nedenlerini irdelediğimizde,
ilk olarak bu nedenlerin sadece Alzheimer
hastalığına
özel olmadığını, tarih boyunca, sonradan
önemi anlaşılacak olan bir çok olgu için bu nedenlerin
ortak olduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenlerin başında,
Alzheimer hastalığının o uzun yıllar boyunca
'toplumsal bir fenomen? haline dönüşememesi gelmektedir.
Yine aynı nedendir ki, 1980'lerden sonra
Alzheimer hastalığını bilim dünyasının baş meselelerinden
biri haline getirmiştir. Alzheimer hastalığının
'toplumsal bir fenomen? haline gelişindeki en önemli
etken, hastalığın en başta endüstrileşmiş ülkelerde
sosyo-ekonomik yükünün hissedilmeye başlanmasıdır.
Bu etkinin hissedilmeye başlanmasından sonradır
ki 1990-2000 yılları arasındaki 10 yıl ABD Senatosu
tarafından ? Beyin Dekadı? ilan edilmiş ve bilimsel
araştırmacıların önüne Alzheimer hastalığı bir problem
olarak konulmuştur.
Bu tarihlerden başlayarak Alzheimer hastalığı, çok
uluslu ilaç firmalarının da katkısıyla 'global? bir sorun
olarak algılanmaya başlanmıştır. Hastalığın tedavisi
olduğu kadar fizyopatolojisi ve moleküler biyolojisiyle
ilgili gelişmeler bu zaman diliminde hızlanmış ve
devam etmektedir.
Hastalığın fizyopatolojisiyle ilgili olarak yaşanan en
büyük sıkıntı, hastalık sırasında gözlenen bazı patolojik
bulguların 'normal? yaşlanma sürecinde de görünmekte
oluşudur. Örneğin, amiloid metabolizmasında
gözlenen süreçler ve bu süreçlerin sonunda
beyinde amiloid içeren plakların oluşması. Buna karşın,
diğer bir patolojik bulgu olan nörofibriller iğciklerin
(tangles) daha çok hastalık sırasında görünüyor
olması da not edilmelidir. Hastalığın genetik temellerinin
ortaya konulması çalışmaları giderek daha fazla
bilgi sağlamaktadır. Günümüzde Alzheimer hastalığı
başlangıç yaşı ve ilerleme hızı açılarından iki form
içinde değerlendirilmektedir. Bunlar; erken başlangıçlı
form (< 60 yaş) ve geç başlangıçlı formdur (>
70). Bu formlara göre genetik bilgi kıyaslandığında
ise hastalıkla ilişkili olduğuna inanılan 4 kromozomal
anormalliğin üçünün (kromozom 1, 14 ve 21) erken
başlangıçlı formla, diğerinin ise (kromozom 19) geç
başlangıçlı formla ilişkili olduğu söylenebilir. Bu kromozomal
anormallikler eşliğinde kodlanan protein
anormallikleri ise patolojik süreçlerin başlangıcıyla
ilişkilendirilmektedir. Bunlar; Kromozom 14 için Presenilin
1, Kromozom 1 için Presenilin 2, Kromozom
19 için Apolipoprotein E (APOE) ve Kromozom 21
için Amiloid prekürsör protein'dir (APP).
Hastalığın tedavisinde halen temel yeri işgal eden
Asetilkolinesteraz İnhibitörlerinin en az 40 yıllık bir öyküsü
vardır. Başlangıçta öne sürülen Takrin, karaciğer
toksisitesi nedeniyle rahat kullanılamamış, daha
sonra çıkan Donepezil, Rivastigmin ve Galantamin
daha yaygın kullanılmıştır. Bu ilaçların kullanılmasındaki
temel yaklaşım, öteden beri hastalığın oluşmasında
rolü olduğuna inanılan 'kolinerjik Hipotez? dir.
Buna göre, hastalığın başlarından itibaren, beyindeki
kolinerjik reseptörlerde, özellikle de nikotinik reseptörlerde
yetersizlik olduğudur. Son yıllarda ortaya atılan
diğer bir tedavi alternatifi ise glutamaterjik hipotezle
ilişkilendirilen Memantin'dir.
Tarihsel süreç içindeki gelişmeler sunum sırasında
daha geniş biçimde anlatılmaya çalışılacaktır.