Havacılık psikiyatrisi, psikiyatrinin özel bir iş/ meslek alanındaki uygulaması olup uçan insa-nın (pilot, uçuş ekibi, paraşütçü, baloncu, astro-not, yolcu) ruhsal sorunlarıyla ilgilenir. Havacılık psikiyatristinin uçucu ve yolcu ruh sağlığını sürdürme, uçuş kazalarına neden olan psiko-lojik bozuklukları giderme sorumlulukları vardır. Havacılıkta uçuş streslerini tolere edebilecek kadar sağlam ve yetenekli kişilerin pilot yetiş-tirilmek üzere seçimine çok önem verilir. Pilot seçimi sürecinde özellikle askeri pilotların kişilik yapılarında bazı farklılıklar dikkat çekmiştir: Dominant, başarılı, eylem yönelimli, rekabetçi, dışadönük, kompulsif, agresif gibi. Pilotlar genellikle zeki, karizmatik ve hafif çılgın yanları olan kişilerdir. Fiziksel ve ruhsal olarak çok zorlayıcı ve yaşamsal riskler içeren askeri hava-cılık koşullarına katlanabilmenin sırrı belki de bu kişilik farklarındadır.

Pilotların uçuşta karşılaştıkları bazı fiziksel stresler (yükseklik, oksijensizlik, dış basınç azalması, ivmeli hareketler gibi) nedeniyle biliş-sel işlevlerinde ciddi bozulmalar görülebilir: Oryantasyon kaybı, yanılsamalar, hipoksi, uçak tutması ve bilinç kaybı durumları bir uçuş kazasının nedeni olabilecek ciddiyettedir. Uzay uçuşlarında ise yerçekimsizlik yüzünden “uzay tutması”; dünyadan uzaklaşma, kapalı ve kısıtlı ortamlarda yaşama zorunluluğu nedeniyle “uzay astenisi” olasıdır. Havacılıktaki travmatik yaşantılar pilotun motivasyonunu kaybetmesine ve uçuş korkusu belirtileri göstermesine kadar gidebilir. Pilotların ilaç ve alkol kullanması önemli bir sorundur ve özellikle de psikotrop ilaçların pilotun psikomotor performansını bozma riski vardır. Bu nedenle uluslararası yönergeler pilotun hiçbir ilaç almasına izin vermez. Ancak kaza sonrası yapılan toksikopa-tolojik incelemeler, bazı pilotların bu ilaçları gizlice kullandığını göstermiştir.

Günümüzde havacılığın tıbbi desteğe gereksini-mini artıran gelişmeler olmaktadır. Bin yolcu kapasiteli uçaklar ve tarifeli uzay uçuşları gündemdedir. Tıp ve psikiyatri yeni sorunlara hazır olmalı, yeni çözümler üretmelidir. Bin kişi-lik bir yolcu uçağında daha çok tıbbi aciller, panik veya ajitasyon vakaları olabilecek; bunlar için uçak içinde müdahale usul ve olanakları yaratmak gerekecektir. Büyük kazalardan sonra gelişecek posttravmatik stres bozuklukları için özel eğitimli psikiyatrist, psikolog ve parame-diklere gereksinim vardır.

Türkiye’de havacılık tıbbı alanında askeri kesimde 1929 yılından itibaren yapılan ciddi çalışmalarla birlikte binden fazla uçuş doktoru yetiştirilmiştir. Ancak sivil kesimde benzer bir etkinlik olmamıştır. 2000 yılında kurulan Havacılık Tıbbı Derneği, Türkiye’de uçuş psikolojisini de içeren konularda önemli çalışmalar yapmaktadır. Son birkaç yıldır bazı tıp fakültelerimizin hava-uzay hekimliği bilim dalları açmaya başlaması ve pilotaj muayenesi yapan hastanelerde uçuş doktorlarının görevlendirilmesi gibi olumlu gelişmeler olmuştur.

Aerospace psychiatry is a practice of psychiatry in a specific vocational field and deals with mental disorders of aviators and air passen-gers. Aerospace psychiatrists have responsibi-lities about maintaining mental health of aviators and airline passengers that give rise to aircraft accidents. It is considered very impor-tant to qualify talented candidates who can tolerate the flying stress for long [year]s. It has been remarked that there are some different personality traits in military pilots: Dominant, competitive, action and achievement-oriented, extrovert, compulsive, courageous, aggressive etc. Pilots are usually smart, intelligent, charis-matic and a little crazy people. These type of personality characteristics may explain the secret of coping with the hardnesses and risks of military aviation.

Military aviation has some physical stresses which pilots met during flight. These stresses may lead some serious cognitive impairment, such as disorientation, hypoxia, loss of con-sciousness, airsickness which may cause air-accidents. Some of traumatic experiences may lead to fear of flying. During spaceflights, it is possible space sickness caused by micro-gravity; also “space asthenia” caused by enclosed environment and moving away from “mother Earth”.

Medication and alcohol consumption in pilots are very serious problems and especially the psychotropic drugs may impair psychomotor performance. Thus international regulations do not allow pilots to use any medications, but some aircraft accident investigations show that some pilots use drugs confidentially.

In the contemporary civil aviation, very large air carriers which have the capacity of one thousand passenger and scheduled space-flights are on the agenda. Medicine and psychiatry should be ready for novel problems and their remedies. There could be much more medical emergencies, panic and passenger misconduct cases in large air carriers; so there is a need to develop better intervention methods which can be performed during the flight. After air accidents also there are need psychiatrists, psychologists and paramedics who are well educated on acute and post traumatic stress disorders.

Aerospace medicine field in Turkey, there are outstanding studies and over a thousand of flight surgeons served since 1929 at military. In civil aviation there has not been similar activity in this field. ‘Turkish Aerospace Medicine Association’ established in 2000, makes some important activities including aerospace psychiatry. Recent [year]s some improvements have been achieved like some medical schools attempted to establish aerospace medicine sec-tions and aeromedical examiners have become on duty in hospitals which can give pilot medical certificates.