Altı Şubat 2023 sabahı depremin etkilediği şehirler büyük bir yıkımla sarsılırken ülkenin geri kalanı depremin büyüklüğünü, etkisini ve tam olarak ne olduğunu anlamaya çalışarak güne başladı. Afetler içinde depremlerin diğerlerinden farklı özellikleri vardır. Depremler kontrol edilebilir ve tamamıyle kestirilebilir değildir. Depremlerin neden olduğu travmanın ne kadarının doğal ne kadarının insan eliyle olduğunu ayırt etmek de mümkün değildir. Deprem gibi bir afet ile dünyanın güvenilir ve kontrol edilebilir olduğuna dair inançlar yerle bir olup enkaz altında kalabilir. Nitekim depremler sonrasında travma sonrası stres ve anksiyete belirtilerinin diğer afetlere göre daha yüksek oranda ve daha uzun süreli olduğu saptanmıştır (1). Deprem sonrasında yaşanan evsiz kalma, göç gibi durumlar da travmayı süreğenleştiren etkenlerdir. Bu tarz afetler bireylerin tahmin edilebilirlik, tutarlılık ve adalet ile ilgili temel inançlarında çarpıtmalara neden olabilir (2). Depremler aynı zamanda kitlesel travma nedenleri arasındadır. Altı Şubat depremi gibi, ardıllarıyla beraber çok fazla sayıdaki insanı doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen afetler sonrasında olay yerinde olmayan kişilerde de şiddetli ruhsal tepkiler gözlenebilmektedir (3). Tanık olunan olay karşısında yaşanan çaresizlik ve var olan durum ile baş edememe hali çok geniş kitleleri etkileyebilir. Kayıpların yasları tutulamayıp, bu travma ile baş etme görevi sonraki kuşağa devredilebilir. Yani buzdolabına kaldırılan travma nesilden nesile aktarılabilir (4, 5). Bu nedenle kitlesel travmalara yönelik yapılacak uygulamaların o toplumun yakın ve belki uzak geleceğindeki psikolojik sağlığı açısından önemi büyüktür. Kitlesel travmalar sosyal kimlik ile yakından ilişkilidir (3). Topluma aidiyet duygusu ve grup üyesi olma ile ilişkili süreçleri etkiler. Kitlesel travmalar sonrasında “toplumsal dokuda yırtılmalar” ve “toplumsal güven duygusunda kayıplar” yaşanabilir (6). Toplumsal travmalarda kurban olan yetişkinler çocuklarını koruyamadıkları için suçluluk ve utanç duygusu yaşayabilirler (5). Kitlesel travmanın ruhsal sağlığı ne boyutta etkileyeceği kültürel farklılıklar, travmanın sürekliliği ve anlam yüklemedeki değişkenlik ile ilişkilidir (7). Yakın tarihli bir sistematik gözden geçirme, afetlerden etkilenen kişilerin ilk altı ayda yaklaşık %24’ünün klinik olarak belirgin travma sonrası stres belirtileri, %28’inin depresif belirtiler ve %23’ünün anksiyete belirtileri sergilediğini; erişkinlerde travma sonrası stres belirtilerinin zaman içinde gerilediğini ancak depresyon ve anksiyete ile ilişkili belirtilerin aylar ve hatta yıllar sonra da sürebildiğini belirtmiştir (1). Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, eğitim düzeyi düşük olanlar, yoksullar ve sosyoekonomik düzeyi düşük olanlar, azınlıklar, göçmenler, geçmişte travmaya maruz kalanlar (özellikle çocuklukta), ailesinde ya da kendisinde psikiyatrik hastalık olanlar ve uygun olmayan baş etme örüntüleri gösterenler travma açısından daha incinebilir gruptadır (8, 9). Travmatik olayı yaşayan her bireyde psikiyatrik belirtiler ya da bozukluklar gelişmez. Kriz sonrasında stresle baş etme becerilerinde artış, kişiler arası ilişkilerinde iyi yönde gelişme, benlik saygısında artış, pozitif düşünme becerisinde artış şeklinde olumlu değişimler de görülmektedir. “Travma sonrası büyüme” olarak adlandırılan bu durumda travmaya uyum tepkisi olarak yeni olasılıklarla ilgili farkındalığın gelişmesi, şefkatin artması ile yaşam felsefesi ve önceliklerin değişimi ortaya çıkabilir. Yaşamı daha fazla takdir etme, hayatta kaldığına şükretme, insanlarla daha anlamlı ilişkiler kurma, benlik gücünün arttığını duyumsama, önceliklerin değişmesi, yaşama daha varoluşsal açıdan bakabilme bu olumlu değişimlerin bazılarıdır (3, 10). Deprem sonrası niteliksel çalışmaları sistematik olarak gözden geçiren yakın tarihli bir inceleme, travma sonrası büyümenin “kendilik algısında”, “kişiler arası ilişkilerde” ve “dini inançlarda” değişiklikleri içerdiğini bildirmiştir (11). Özellikle kişiler arası ilişkilerde değişiklik temasının altında kendine yer bulan “dayanışma” ile ilişkili bildirimler biz ruh sağlığı alanında çalışanlara yol gösterici olması açısından önemlidir (11). Yaşadığımız bu travmanın da üstesinden gelmek için yapılabilecek en iyi şey ülke çapında dayanışmanın olabildiğince üst düzeyde ve

In the early hours of February 6, 2023, while the cities in the earthquake region were shocked by enormous destruction, the rest of the country started the day trying to understand the magnitude and impact of the earthquake and what exactly had happened. Among all disasters, earthquakes have different characteristics. They are neither controllable nor totally predictable. It is impossible to figure out how much of the resulting trauma is natural and how much of it is man-made. With a disaster such as an earthquake, beliefs that the world is safe and controllable might be destroyed and devastated. Hence, posttraumatic stress and anxiety symptoms were found to be more prevalent and long-lasting after earthquakes (1). Consequences of earthquakes, such as lack of shelter and immigration, are the factors that perpetuate the trauma. This sort of disasters can disrupt individuals’ core beliefs about predictability, consistency, and justice (2). Earthquakes are also among the causes of collective traumas. After disasters such as the February 6 earthquake, which affect large numbers of people directly or indirectly with their sequela; severe mental reactions can be observed even in people who do not live at the trauma site (3). The helplessness experienced in the face of the witnessed event and the inability to cope with the existing situation can affect huge masses. The grief of the losses cannot be managed, and the task of coping with the trauma might be transferred to the next generation. In other words, the trauma which is put in the refrigerator can be passed from generation to generation (4, 5). Therefore, interventions that target collective traumas are of great importance in terms of the mental health of that society both in near and potentially in distant future. Collective traumas are closely related to social identity (3). They affect the processes associated with the sense of belonging to the society and being a group member. “Tearing of the social fabric” and “loss of social trust” may occur after collective traumas (6). Adults who are the victims of social traumas may experience feelings of guilt and shame as they cannot protect their children (5). The extent to which collective trauma will affect mental health is related to cultural differences, chronicity of trauma, and variability in meaningmaking (7). A recent systematic review indicated that approximately 24% of people affected by disasters present clinically significant posttraumatic stress symptoms, 28% depressive, and 23% anxiety symptoms within the first six months (2). It also reported that posttraumatic stress symptoms demonstrated a gradual improvement; whereas, depression and anxiety symptoms persisted for months and even years in adults (2). Women, children, older adults, people with low education, the poor, people with low socio-economic status, minorities, immigrants, people who were exposed to trauma in the past (especially in childhood), those who have psychiatric disorders or have a family history for psychiatric disease and people with maladaptive coping styles are known to be more vulnerable to trauma (8, 9). Luckily, psychiatric symptoms or disorders do not develop in every individual who experiences traumatic events. After crises, positive changes are also observed in the form of enhancement in the ability to cope with stress, improvement of interpersonal relationships, increase in self-esteem, and increase in positive thinking skills. This process is called “post-traumatic growth”, and development of awareness of new possibilities, increased compassion, and a change in life philosophy and priorities may occur as an adaptation response to trauma. These positive changes include the appreciation of life, being grateful for being alive, establishing more meaningful relationships with others, feeling an increase in personal strength, changing priorities, and being able to look at life from a more existential perspective (3, 10). A recent systematic review that analyzed post-earthquake qualitative studies reported that post-traumatic growth involves changes in “self-perception,” “interpersonal relationships,” and “religious perspectives” (11).