Giriş Bağımlılık denildiğinde daha çok sigara, alkol gibi maddelere ilişkin bağımlılıklar düşünülmektedir. Ancak teknolojik gelişmelere paralel olarak bağımlılık anlayışında da değişim olmuş; televizyon, internet, akıllı telefon bağımlılığı yanında bilgisayar ortamında oyun ve kumar oynamak gibi davranış tabanlı yeni bağımlılık türleri ortaya çıkmıştır. Davranış tabanlı bağımlılıkların ortak özellikleri, davranışı ya da eylemi kontrol edememe ve olumsuz sonuçlarına rağmen davranış ya da eylemin devamlılık göstermesi olarak tanımlanmaktadır. Davranışla ilişkili bağımlılıklar arasında akıllı telefon bağımlılığı giderek önem kazanmaktadır. Akıllı telefonlar, iletişim amaçlı kullanımlarının yanı sıra, internet erişimi sağlama, fotoğraf çekme, video-ses kaydetme, adres bulma, müzik dinleme, film/dizi izleme ve oyun oynama gibi çok sayıda işleve sahip teknolojik cihazlardır. Akıllı telefonun özellikle lise çağındaki ergenler arasında kullanım yaygınlığının belirlenmesi ve bu yaş grubunda “sağlıklı akıllı telefon kullanma davranışı”nın geliştirilmesi gerekmektedir. Ergenler arasında akıllı telefon bağımlığını tarayan araçların oluşturulması ve bu araçların geçerlik ve güvenirliklerinin belirlenmesi bu konuda yapılacak çalışmalara katkı sağlayacaktır. Bu nedenlerle Lin ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş olan Akıllı Telefon Bağımlılığı Envanteri-Kısa Formu’nun (SPAI-SF) geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılarak, lise düzeyindeki ergenler için dilimize kazandırılması için bu araştırma planlanmıştır. Yöntem Araştırmanın evrenini 2018-2019 öğretim döneminde Ankara’nın Pursaklar İlçesi’ndeki 11’i devlet, 12’si özel lise olmak üzere 23 okulda öğrenim gören 10. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Veriler 2-31 Mayıs tarihleri arasında toplanmıştır. Veri toplamadan iki hafta sonra (20-24 Mayıs) test-tekrar test güvenirlik analizi için aynı örnekte yer alan, takma adları (nickname) belli, son üç ayda akıllı telefon kullanan ve tekrar test için gidildiğinde ulaşılabilen 109 öğrenci arasında SPAI-SF tekrarlanmıştır. Araştırma kapsamında veli onamları alınmış ve araştırmaya katılmayı kabul eden 646 lise 10. sınıf öğrencisine ulaşılmıştır. Bunlardan son üç aydır akıllı telefon kullananlar ve ölçek maddelerinde %5-10’dan fazla kayıp verisi olmayan 578 lise öğrencisi araştırmaya dâhil edilmiştir. Veriler, SPSS v.23 istatistik programı ile değerlendirilmiştir. Araştırma bulgularının analizinde tanımlayıcı özellikleri incelemek amacıyla yüzde dağılımları alınmış, sürekli değişken karakterindeki verilerin merkezi eğilim ve yaygınlık ölçütleri (ortalama, standart sapma) hesaplanmıştır. Sürekli değişkenler arasındaki uyumu test etmek için normal dağılıma uygunlukları değerlendirildikten sonra Pearson ya da Spearman korelasyon analizi yapılmıştır. Cohen’in sınıflandırmasına göre “0,10-0,29=düşük, 0,30-0,49=orta ve 0,50-1,0=yüksek” korelasyonu göstermektedir. Yapılan analizlerde istatistiksel anlamlılık değeri %95 güven aralığında p<0,05 olarak kabul edilmiştir. Uyarlanacak ölçeğin kullanımı ve gerekli düzenlemeler konusunda iletişim kurularak ölçeği geliştiren Yu‐Hsuan Lin’den izin alınmıştır ve SPAI-SF’nin Türkçe formunun oluşturulması ve dil geçerliğinin değerlendirilmesi aşamaları yapılmıştır. SPAI-SF’nin yüzey geçerliğinin (anlaşılabilirliği) değerlendirilmesi amacıyla çeviri aşamaları tamamlanan ve Türkçe formunun son hali oluşturulan ölçek, 10. sınıftaki 12 öğrenciye uygulanarak değerlendirilmiş ve ölçeğe son şekli verilmiştir. Ölçek uyarlama çalışmalarında açımlayıcı faktör analizi (AFA) yapılmadan doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılması önerildiğinden SPAI-SF’nin yapı geçerliği analizi için örneğin tümüne (n=578) AMOS v.23 programı ile DFA yapılmıştır. SPAI-SF’nin ölçüt geçerliği, katılımcıların SPAI-SF ve Young İnternet Bağımlılığı Testi-Kısa Formu’ndan (YİBT-KF) aldıkları puanlar arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi için korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. SPAI-SF’nin iç tutarlılığını değerlendirmek için Cronbach alfa katsayısı hesaplaması yapılmıştır (Cronbach alfa ≥0,70). SPAI-SF’nin test-tekrar test güvenirlik analizindeki 109 öğrenciye literatürde önerildiği gibi veri toplamadan iki hafta sonra ulaşılmıştır. İlk ve ikinci uygulama toplam puanları arasındaki tutarlılığı değerlendirmek için Pearson korelasyon analizi yapılmış ve korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. SPAI-SF’deki her maddenin ölçme gücünü belirlemek için Likert tarafından önerilen madde analizi yöntemlerinden “korelasyonlara dayalı madde analizi” kullanılmış ve sayısal verilerin normal dağılıma uygun olmaması nedeniyle Spearman korelasyon analizi yapılmış ve korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. Bulgular Araştırma, son üç ayda akıllı telefon kullanan 578 lise 10. sınıf öğrencisinde yapılmış olup, %59,9’u (n=385) kadındır. Katılımcıların yaşları 15-19 arasında değişmektedir ve yaş ortalaması 16,19±0,47 yıldır. Kullanıcıların ilk akıllı telefon sahibi olma yaşı ortalama 12,9±1,71 yıl, akıllı telefon kullanma süresi ortalama 3,4±1,92 yıl, toplam sahip olduğu akıllı telefon sayısı 2,8±2,50 adet ve akıllı telefona günlük ayrılan süre ortalama 4,7±4,22 saattir. SPAI-SF’nin yüzey geçerliğinin değerlendirilmesi amacıyla çeviri aşamaları tamamlanan ve Türkçe formuna son hali verilen ölçek özel bir lisede 10. sınıftaki 12 öğrenciye uygulanmış ve ölçeğe son hali verilmiştir. SPAI-SF’nin orijinali 10 maddelik dört alt boyutlu yapıdadır. Bu yapının doğrulanması için ölçek verileri tam olan 578 katılımcının cevaplarıyla yapılmış olan DFA sonucunda uyarlanmış ölçek maddelerinin standardize faktör yükleri 0,402-0,773 arasında bulunmuştur. Bu sonuca göre ölçeğe ait faktör yapısının geçerliği için yapılması gereken ilk aşama analiz tamamlanmıştır. Yapılan doğrulayıcı faktör analizi sonucundaki uyum değerlerine göre, uyarlanmış SPAI-SF dört alt boyutlu yapıya mükemmel uyum göstermiştir. YİBT-KF ve SPAI-SF puanları arasında Spearman korelasyon analizi yapılmıştır ve aralarında pozitif yönde bir ilişki vardır (r=0,57, p<0,001). Dört alt boyutlu SPAI-SF’nin tamamı için hesaplanan Chronbach alfa değeri 0,85’tir. İlk ve tekrar test toplam puanları arasında pozitif yönde bir ilişki vardır (r=0,68, p<0,001). SPAI-SF’nin korelasyona dayalı madde analizi sonuçlarına göre tüm madde analizinde ikinci maddenin sonuçları, diğer maddelere göre farklıdır. Madde silindiğinde ölçek puan ortalamaları SPAI-SF’ nickname nin 9 maddesinde sonuç benzerken ikinci maddede ortalama hafif yükselmiştir. SPAI-SF’nin hiçbir maddesi için hesaplanan düzeltilmiş madde-toplam puan korelasyon katsayısı 0,20’nin altında olmamakla birlikte, ikinci maddede korelasyon katsayısı diğer maddelerden düşüktür (r=0,357). SPAI-SF’nin toplam puanı ile ölçekte yer alan her bir madde arasında pozitif yönde ve Cohen’in sınıflandırmasına göre çoğunlukla yüksek düzeyde ilişkili bulunmuştur (p<0,001). Tartışma Bir ölçeğin standardize olması yani objektif sonuçlar vermesi için geçerlik ve güvenirlik özelliklerine sahip olması gerekmektedir. Bu nedenle bu araştırmada SPAI-SF’nin Türkçe formunun standart bir ölçüm aracı olup olmadığını değerlendirmek için geçerlik ve güvenirliği test edilmiştir. Psikolojik özelliklerin ölçülmesinde yaygın olarak Cronbach alfa güvenirlik katsayısı kullanılmaktadır. SPAI-SF’nin cevapları sıralı puanlama şeklinde olduğundan bu araştırmada da ölçeğin iç tutarlılık analizinde Cronbach alfa güvenirlik katsayısı kullanılmıştır. SPAI-SF’nin toplam Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0,853’tür. Cronbach alfa değeri için farklı fikirler olsa da genel kabul bu değerin 0,60≤α<0,80 arasında oldukça güvenilir, 0,80≤α<1,00 arasında yüksek derecede güvenilir olduğudur. Bu sonuçlar doğrultusunda SPAI-SF toplamı ve alt boyutlar için hesaplanmış Cronbach alfa katsayısı değeri ölçeğin oldukça güvenilir olduğunu göstermektedir. SPAI-SF’nin zamana karşı tutarlı sonuçlar verebilme özelliğini test etmek için test-tekrar test güvenirlik analizi yapılmıştır. Test-tekrar test güvenirliğinde elde edilen korelasyon değerlerinin yüksekliği test-tekrar test güvenirliğin sağlandığını göstermektedir. Bu çalışma SPAI-SF’nin zamana karşı tutarlı bir ölçüm aracı olduğunun gösterildiği ilk çalışmadır. SPAI-SF’nin yapılan geçerlik ve güvenirlik analizi sonuçlarına göre ölçek, Türk lise öğrencileri için akıllı telefon bağımlılığını ölçen, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olarak kabul edilmiştir.

In this study, we aimed to determine the validity and reliability of the Smartphone Addiction Inventory-Short Form (SPAI-SF) developed by Lin et al. for Turkish high school students. We analyzed the construct validity by conducting a confirmatory factor analysis (CFA) with the data collected from 578 participants who used smartphones in the past 3 months. Young’s Internet Addiction Test-Short Form was used for criterion validity. We calculated the Cronbach’s alpha coefficient for the internal consistency of the scale. We conducted the test-retest reliability of the scale with 109 students. We used item analysis based on the correlations method. As a result of CFA, x2/df=2.25, root mean square error of approximation=0.047, comparative fit index =0.98, normed fit index=0.96, and incremental fit index=0.98. We found a highly positive and significant relationship between total scores of the two scales (r=0.57, p<0.001). The Cronbach’s alpha value was 0.85 in the internal consistency analysis. First and retest total scores were highly positively correlated (r=0.68, p<0.001). In the item analysis based on correlations, the Spearman correlation coefficients calculated for each item ranged from 0.47 to 0.70 (p<0.001). SPAI-SF can be used as a measurement tool to evaluate the risk of smartphone addiction in Turkish high school students.