Türk Psikoloji Yazıları; 2020;23(46):115-138
“Bana göre” Ahlak: Sıradan İnsanın Ahlakı Kavramsallaştırması
D Sunar, AF Biten
İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul
Shweder ve diğerleri (1997), Kohlberg’in (1971) ahlakın evrenselliği ve en önemli erdemin adalet olduğu varsayımlarını reddetmişler ve farklı kültürlerde farklı derecelerde önemsenen “ahlakın üç temel etiği”ni önererek kültürel çeşitliliği
varsaymışlardır. Walker ve Pitts (1998) ise, bugünkü ahlak araştırmalarının bir eksiğinin sıradan insanın doğal ahlak
kavramsallaştırmalarının çalışılmaması olduğunu ifade etmektedirler. Bu araştırmanın amacı, toplumumuzda ahlakın
nasıl kavramsallaştırıldığına ve bu kavramsallaştırmaların Shweder’in üç etik koduyla nasıl ilişkilendiğine bakmaktır.
Bu araştırma üç aşamadan oluşmaktadır. Çalışma 1 kapsamında katılımcılardan açık uçlu olarak ahlak/ahlaksızlık/
ahlaklı insan-erkek-kadın/ahlaksız insan-erkek-kadını tanımlamaları istenmiştir. Kodlanan cevaplar, tanımlanan bu altı
hedef arasında bazı ortaklıklara ve farklılıklara işaret etmektedir. En fazla atıfta bulunan kategori, toplumsal kurallar ve
roller olmuştur. Çalışma 2 için, Çalışma 1’den elde edilen kategorilerden “Bana Göre Ahlak Envanteri” (BGA) oluşturulmuştur. BGA’ya verilen cevapların oluşturduğu örüntüler, Shweder ve diğerlerinin öne sürdüğü üç etik koduyla
benzerlikler göstermiştir. Bu paralellikleri incelemek üzere Çalışma 3 çerçevesinde, üç etik kodunu ölçmeye yönelik
olan Etik Dünya Görüşü anketi ile BGA Envanteri arasındaki ilişki tanımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri de kullanarak incelenmiştir. Sonuçlar, ülkemizde ahlakın kavramsallaştrılmasında Shweder’in üç etik koduna benzer bir yapı
ortaya çıktığını ve oluşturduğumuz BGA Envanterinin güvenilir ve geçerli bir ölçüm yöntemi olduğunu göstermektedir.
Morality According to Me:Lay Conceptions of Morality in Turkish Culture
Shweder et al. (1997) rejected Kohlberg’s (1971) claims that morality is universal and that the most important virtue is justice,
and based on their research in India, they argued for cultural diversity in morality by suggesting three “ethics” of morality
which may receive different emphasis in different cultures. Walker and Pitts (1998) also criticized the lack of research on
laypeople’s moral understanding. The purpose of the present research is first, to investigate how laypeople in Turkey conceptualize morality; and second, to determine whether their conceptualizations are related to Shweder’s three ethics.
The present research comprised three stages. In Study 1, participants completed open-ended sentences with definitions of
morality/immorality/moral person-man-woman/immoral person-man-woman. Classification of the answers revealed both
commonalities and differences across the six targets. The most frequently mentioned category of answers referred to social
norms and roles. In Study 2, the categories derived from Study 1 were used to develop the “Morality According to Me
Inventory” (BGA). The pattern of responses to the BGA inventory showed similarities to the “three ethics” suggested by
Shweder and colleagues. To further investigate these parallels, in Study 3, responses to the BGA inventory were compared
with responses to the Ethical Values Assessment (EVA), designed to measure Shweder’s three ethics, using exploratory and
confirmatory factor analyses. Results revealed that conceptualization of morality in a Turkish sample showed a structure
similar to that suggested by Shweder, and showed that the BGA inventory is a reliable and valid instrument for assessing
conceptions of morality.