Bu makalede insan doğası ve davranışlarının altında yatan temel eğilimlerin analizi, İslam Medeniyetinin büyük düşünürlerinden biri olan Gazzali’nin kalp kavramı üzerinden ele alınmıştır. Gazzali’ye göre kalp, insan maneviyatının merkezi terimidir ve içerisinde her ne hâsıl olursa bunu dışarıya sızdırmaktadır. Bu sebeple kendini anlamaya ve tanımaya çalışan insan, önce kalbi hisleri ve yönelimlerindeki incelikleri dikkatlice gözlemlemelidir. Gazzali kalbin, cismani âlemden ve ruhani âlemden çeşitli güçler vasıtasıyla gelen etkiler nedeniyle sürekli olarak değişime uğradığını ifade etmiştir. Bu sebeple etimolojik kökeni “dönme, değişme” anlamına geldiği bilinen kalbin gözlemlenmesi ve anlaşılmasının oldukça güç bir iş olduğunu belirtmiştir. Gazzali’ye göre insan duyarlılığının merkezi kabul edilen kalp, birçok temel güdü ve eğilimi yapısında barındırmaktadır. Bu eğilimler Gazzali’de kalbin sıfatları olarak isimlendirilmiş; hayvaniyet/şehvet ve yırtıcılıktır/öfke , rabbaniyet , şeytaniyet olarak dört temel unsura ayrılmıştır. Gazzali, eserlerinde insan doğasını etkileyen ve davranışlarını yönlendiren bu güçlerin çeşitli tesirlerle değişime uğrayarak tefessühlere sebep olabileceğini bildirdiği gibi aklın yönetiminde kullanıldığında insanın gelişimine ve neslin korunmasına imkân sağlayacağını ifade etmiştir.

This article examines human nature and behavior through the lens of Al-Ghazzâlî’s concept of the heart (AR: qalb). The root of the Arabic word for heart means “turn, change.” A great thinker of Islamic civilization, Ghazzâlî held the heart as the spiritual center of man and that whatever occurs inside it manifests itself in the outside world. Therefore, a human being attempting to know himself must first observe the emotions and minute details in the inclinations of their heart. Ghazzâlî’s “heart” experiences continual change consequent to myriad forces from the physical (AR: jismânî) and the spiritual (AR: rû?ânî) worlds. Therefore, it is highly difficult to observe and understand this changeable spiritual organ. Ghazzâlî’s heart is the center of sentience and is home to a range of base instincts and inclinations, which Ghazzâlî terms the attributes of the heart, dividing them into four fundamental categories: animalistic/lust,2 predation/anger,3 divine,4 and satanic5 attributes. Ghazzâlî states that since these powers affect and change human nature and direct behavior, they can lead to degeneration.6 Likewise, they can potentially provide an opportunity for human development and safeguard one’s progeny when they are used as directed by the faculty of reason (AR: ?aql).