Türk Psikoloji Yazıları; 2014;17(33):60-76
Olay Sonrası Yanlış Bilgi Paradigması: Yaşlanma ve Stresin Etkisi
M Mısırlısoy, S Ceylan
Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara
Modern bellek çalışmaları belleğimizde temsil edilen olayların, geçmişin birebir kopyası olmayıp, yeniden yapılandırıcı
süreçlere dayandığı göstermektedir. Bu kapsamda, bireylerin hangi durumlarda bellek yanılsamalarına daha
yatkın, hangi durumlarda ise daha dayanıklı oldukları ilgi görmüş bir araştırma konusudur. Loftus ve arkadaşları
tarafından başlatılan araştırmalarda görgü tanıklığı durumlarında yanlış bilgiyle karşılaşma olasılığına dikkat çekilmiş
ve olay sonrası bilginin bellek üzerindeki etkileri incelenmiştir. Olay sonrası yanlış bilgi etkisinde yanlış bilgiye
maruz kaldıktan sonra orijinal bellek izine ne olduğunu açıklamak üzere bir takım kuramlar öne sürülmüştür. Bu
hipotezlerden bazıları bellek bozukluğunu ima etmekte, bazıları erişilebilirlik, tahmin etme stratejileri, ya da kaynak
karışıklığına yatkın olma gibi faktörlere odaklanmaktadır. Araştırmalar kaynak karışıklığının yanlış bilgi telkinine
yatkınlık konusunda temel bir role sahip olduğunu göstermektedir. Bu derlemede, olay sonrası yanlış bilgi paradigması,
yanlış bilgi etkisini açıklayan kuramlar ve bu etkiye katkıda bulunan stres ve yaşlanma faktörleri tartışılmıştır.
Stresin insan belleği ve özellikle yaşlılar üzerindeki etkilerini daha detaylı incelemek, stresli durumların ortaya çıkarabileceği
olumsuzlukları engellemek ve bu durumlarla başa çıkmak için daha iyi yollar bulunmasını sağlayacaktır.
Bu etkilerin doğasını, nasıl ve neden oluştuklarını anlamak, görgü tanıklığı ya da psikoterapi gibi alanlardaki hataları
önleyecek stratejileri geliştirmeye katkıda bulunacağı için, sadece kuramsal olarak değil uygulamalı bir araştırma
konusu olarak da önemlidir.
Suggestibility to the Misinformation Paradigm: Effects of Aging and Stress
Modern research on memory has shown events that are represented in our memory are not exact copies of our past
experiences, but are results of reconstructive processes. The subject of when individuals are more susceptible to
memory illusions has been studied in this context. Studies that have been initiated by Loftus and colleagues have
argued that memory illusions may be involved in eyewitness testimonies and have studied the effects of misinformation
on memory. Competing explanations have been put forward to explain what happens to the original memory
trace when individuals receive misinformation. Some of these explanations suggest memory impairment, while
others focus on factors such as accessibility problems, guessing strategies or source confusion. Recent research indicates
source confusion to play an important role in suggestibility to misinformation. In this paper, the misinformation
paradigm, competing explanations for the misinformation effect are reviewed with a particular focus on the effects
of aging and stress. Studying the effects of stress on memory, especially in the aging population, is crucial for preventing
and coping with its negative effects on memory. Understanding the nature of these effects is important from
not only a theoretical but also an applied perspective, since they offer possible strategies to avoid errors in therapy
settings or eyewitness situations.